امروزه قدرت و جایگاه رسانه‌ها به اندازه‌ای زیاد شده است که به عنوان یکی از تأثیرگذارترین ابزار‌ها در زندگی افراد نقش مهمی ایفا می‌کنند و هر بار شاهد تنوع و تکثر آن‌ها هستیم، به گونه‌ای که به تدریج در حال افزایش نفوذ خود بر سبک زندگی افراد، آگاهی از واقعیت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و شکل دادن به ارزش‌های شخصی هستند، لذا نیاز است ضمن نهادینه کردن سواد رسانه‌ای در کشور، قوانینی هم در این باره وضع شود تا بتوانیم از ظرفیت بالای این تکنولوژی نوین ارتباطی با درصد آسیب‌پذیری کمتر و به نحو مطلوب‌تری استفاده کنیم. «جوان» در این رابطه با یاسر متانت، کارشناس مدیریت پیام و تحلیلگر رسانه گفتگو کرده است.
چرا نظام با وجود ظرفیت‌های بالایی که دارد نمی‌تواند از بستر فضای مجازی به عنوان یک فرصت به نحو مطلوب استفاده کند؟
امروز فضای مجازی چه بخواهیم چه نخواهیم یک تهدید است، اما هدف آن است که از این بستر تهدید به عنوان فرصت استفاده شود، در واقع این فرصت با چند شرط قابلیت استفاده خوبی دارد. اول اینکه پلت‌فرم‌ها در داخل کشور بومی‌سازی شود و رشته‌های نرم‌افزاری در سطح دانشگاه‌ها کاملاً تخصصی روی فضای مجازی فعالیت کنند و پهنای باند فضای داخلی از حالت محدودیت به حالت فوق‌العاده دربیاید، متقابلاً هم پهنای باند فضای مجازی خارجی محدودیت پیدا کند. نکته مهم این است که مردم به سمت اپلیکیشن‌های داخلی تمایل پیدا کنند که این اتفاق نیفتاده است. دلیل مهم‌تری هم که وجود دارد، مسامحه‌گری برخی مسئولان است که در پیاده‌سازی طرح صیانت قوی نبودند و قبل از اینکه طرح به بلوغ کافی برسد، آن را رسانه‌ای کردند. برای همین خیلی‌ها در غرب و اتاق‌های رصد امریکا بلافاصله طرح‌هایی را علیه طرح صیانت آماده کردند و جایگاه این طرح مهم در کشورمان را نزد مردم منفور نشان دادند، در حالی که طرح صیانت می‌توانست در فضای مجازی ما را از آسیب‌های فضای مجازی ایمن کند، چون نمی‌شود دفتر اپلیکیشن‌های خارجی در داخل کشور باز باشد ولی نسبت به آسیب‌ها پاسخگو نباشند. از طرفی وقتی اپلیکیشن‌های داخلی رشد کنند و افراد بیشتری وارد این اپلیکیشن‌ها بشوند، حوزه کسب‌وکار‌ها در این فضا رونق پیدا می‌کند، بنابراین دولت باید زیرساخت لازم را برای فضای مجازی فراهم کند و در کنارش صیانت را از مخاطب انجام دهد.
در کشور‌های دیگر هم فضای مجازی مانند ایران یله و رهاست؟
خیر در همه کشور‌های جهان تقریباً چیزی شبیه طرح صیانت در حال انجام است. در کشور ما متأسفانه علیه این طرح تبلیغات زیادی انجام شد و مسئولان هم به دنبال این عدم‌آگاهی عمومی و موج ایجادشده به نام همراهی با مردم آن را به حاشیه راندند، در حالی که در امریکا، روسیه، چین، تایلند و انگلیس چیزی شبیه طرح صیانت ما در حال اجراست. در انگلیس اینترنت فرد ۵۰ ساله با کودک پنج ساله فرق دارد، اما در ایران این مراتب استفاده وجود ندارد، لذا وقتی به این شکل از بستر فضای مجازی می‌رسیم، قطعاً یک تهدید است، اما اگر رویکرد را تغییر بدهیم و به سمتی برویم که از بستر فضای مجازی به عنوان بستری بومی استفاد کنیم، می‌توانیم فضای کسب‌وکار، علم و فرهنگ را هم بالا ببریم و این یعنی تبدیل تهدید به فرصت و این مسئله منوط به سواد رسانه‌ای در کشور است.
با وجود اینکه ما دارای چهارمین ارتش سایبری هستیم، پس چرا در مقابل شیطنت‌های عامدانه فضای مجازی عملکرد خاصی نداشته‌ایم؟
خوشبختانه عملکرد‌ها خیلی زیاد بوده است، از جمله شناسایی لیدر‌های فضای مجازی که بسیار حرفه‌ای انجام شد. با توجه به حجم بالا در فضای مجازی ورود خوبی بود، کاهش پهنای باند پلت‌فرم‌های معاند بسیار به شیطنت آن‌ها ضربه زد، البته این کاهش پهنای باند، آسیب‌های زیای دارد که باید در طرح صیانت مورد توجه قرار گیرد. شناسایی لیدر‌های کومله و دموکرات در خارج از کشور و بعد از آن زدن مقر‌های آن‌ها که توسط ارتش سایبری و گردان‌های مجازی انجام شد، نیاز به تسلط روی این فضا داشت.
ولی همچنان ضدانقلاب در فضای مجازی به شدت فعالند و یک قشری از مردم هم تحت تأثیر هستند.
بله واقعاً خلأ داریم، یکی از دلایلش هم این است که بزهکاران فضای مجازی در جا‌هایی هستند که شناسایی آن‌ها ممکن نیست، چون این فضا در امریکا ساخته شده و پنتاگون هم از آن‌ها حمایت می‌کند و ردیابی آن زمانبر است. بومی نبودن برخی پلت‌فرم‌ها مثل تلگرام و اینستاگرام باعث شده است در قبال محتوا‌های غیرقانونی خود در کشور پاسخگو نباشند. در حالی که در کشور ترکیه این اتفاقات گاه به گاه رخ می‌دهد و هیچ سلبریتی‌ای محتوا‌های غیرقانونی و ضدنظام کشور منتشر نمی‌کند، چون می‌داند طبق قانون مجازات می‌شود. پلت‌فرم‌ها صیانت‌شده هستند، البته بعضی از صحنه‌گردانی‌ها در فضای مجازی داخلی کشور به نظر ناشی از هیجان لحظه‌ای بود و این اتفاقات و صحنه‌های کف خیابان در روز‌های اول توسط برخی به خاطر هیجانات لحظه‌ای صورت می‌گرفت، اما بعد از فروکش کردن هیجانات و محتواسازی در فضای مجازی و برخورد با سلبریتی‌ها، این افراد صف خود را از اغتشاشاگران جدا کردند.
آینده پیام رسانه‌ای داخلی را چطور می‌بینید؟
با توجه به خبر‌هایی که این روز‌ها منتشر می‌شود، کاملاً روشن و امیدوارکننده است. با ارتقای سروش پلاس با قابلیت‌های جدید، سرعت بالا و قابلیت جذب ۲۰۰ میلیون، آینده بسیار خوبی را شاهدیم که جای امید دارد. در مجلس هم طرح صیانت مراحل خودش را به خوبی پشت سرگذاشته است. امیدواریم ان‌شاءالله به سرعت بتوانیم بستر‌های امن و راحتی را در فضای مجازی داخلی برای پیشبرد اهداف داخلی فراهم کنیم.
چرا فیلترینگ برای پیام رسانه‌ای داخلی به طور ناقص انجام شده است، به طوری که الان به راحتی قابل استفاده هستند؟
برخی دستگاه‌های خدماتی مثل اداره پست از کاهش سود خود شکایت کرده بودند و برخی هم در فضای مجازی کسب‌وکار‌هایی داشتند، هر چند اغلب مشاغل کاذب هم وجود داشت، اما درصدی از مشاغل اینترنتی دچار مشکل شده بودند و، چون از اپلیکیشن‌های داخلی استفاده نمی‌کردند و البته هنوز هم اپلیکیشن‌های داخلی به بلوغ کافی نرسیده بودند، روبیکا، جایگزین اینستاگرام هم هنوز این قدرت را پیدا نکرده بود تا مخاطبان زیادی را جذب کند. همه این‌ها دست به دست هم داده بودند تا فیلترشکن‌ها بازار داغی پیدا کنند، از طرفی عدم‌تصویب طرح صیانت در مجلس هم از دلایل آن است، البته بهتر است به جای فیلترینگ بگوییم طبقه‌بندی اینترنت که این قضیه در امریکا و انگلیس نهادینه شده است و برای هر سن و هر استفاده‌ای، اینترنت مختصی در نظر گرفته شده است. شاید اگر این نام را بگذاریم عکس‌العمل‌های خشن و هیجانی در فضای مجازی نسبت به این قضیه کمتر شود.
چرا مجلس درباره فضای مجازی قانون مناسبی تصویب نمی‌کند؟
تصویب قانون کار سختی نیست، اما این الزامات آن است که باید رعایت شود. در مجلس دور قبل زمینه‌های این قضیه وجود نداشت، اما در مجلس و دولت کنونی بستر‌های این زمینه و دغدغه‌های لازم وجود دارد. مجلس در اواخر دولت روحانی تصمیم به تصویب طرح گرفت، اما تصمیم خود را قبل از رسیدن به نتیجه کامل رسانه‌ای کرد که همین عدم‌آگاهی و شناخت عمومی، باعث تقابل با طرح شد، به صورتی که برخی از نخبگان، سلبریتی‌ها و مردم به خصوص آن‌ها که در فضای مجازی کسب‌وکار‌هایی دارند با نگرانی نسبت به طرح صیانت جبهه‌گیری کردند، چون آگاهی کافی درباره طرح صیانت نداشتند و فکر می‌کردند این همان فیلترینگ است، حتی اقدامات طرح صیانت هم مشخص نبود، بنابراین باید کارشناسان و طراحان فضای مجازی و آگاهان این امر دعوت کنند اپلیکیشن داخلی مورد نیاز برای مردم در داخل کشور طراحی شود و صد البته مشوق‌های کوچ مردم هم برای استفاده از اپلیکیشن‌های داخلی فراهم شود، زیرا تا مردم به عنوان مصرف‌کنندگان تمایلی نشان ندهند، هر چقدر هم مجلس و وزارت ارتباطات برنامه داشته باشند، بی‌تأثیر خواهد بود. وزارت ارتباطات باید پهنای باند لازم را برای اپلیکیشن‌های داخلی ایجاد کند و در کارش آن آموزش‌های لازم را نسبت به فضای مجازی از طریق نهاد‌های آموزشی فراهم کند، قطعاً کار با تخصص و شناخت همراه با قانون مؤثر است.
